Odwołanie darowizny nieruchomości a skarga pauliańska

Przy odwołaniu darowizny wskutek rażącej niewdzięczności po stronie obdarowanego powstaje obowiązek zwrotnego przeniesienia własności. Odwołanie darowizny powoduje skutek wyłącznie obligacyjny, co powoduje, iż do przeniesienia własności czynności konieczne jest dodatkowo zawarcie aktu notarialnego pomiędzy darczyńcą i obdarowanym. W związku z tym pojawia się praktyczne pytanie czy czynność taka tj. powrotne przeniesienie własności może być zaskarżona np. przez bank lub innego wierzyciela skargą pauliańską jako czynność podjęta z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Jeśli bank wytoczyłby takie powództwo pozwanym w tym procesie byłby darczyńca gdyż to on uzyskał korzyść majątkową wskutek zwrotnego przeniesienia własności.

Konieczność zwrotu nieruchomości przez obdarowanego nie zależna od jego woli, nie wynikająca z jego wyboru czy też nieuchronna mogłaby sugerować, iż w takim przypadku obdarowanemu nie będzie można przypisać złej woli i działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. W związku z tym w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się co do zasady, iż nie można żądać w takim przypadku uznania za bezskuteczną w drodze skargi paulińskiej umowy „powrotnego” przeniesienia własności nieruchomości na darczyńcę, zawartej w następstwie odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Jak to jednak bywa w tego typu sprawach „diabeł tkwi w szczegółach” . Sądy wprowadzają bowiem wyjątek od tej zasady. Mianowicie jeśli wierzyciel w procesie wytoczonym darczyńcy udowodni, iż  umowa „powrotnego” przeniesienia własności została zawarta w wyniku wcześniejszej zmowy darczyńcy i obdarowanego w celu pokrzywdzenia wierzyciela, to skarga pauliańska i tym samym orzeczenie bezskuteczności tej czynności będzie dopuszczalne. Skutkiem tego wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z nieruchomości niebędącej własnością dłużnika (obdarowanego). 

r.pr.Dariusz Śmiłek

Przekształcenie użytkowania wieczystego we własność w trybie sprzedaży a podatek VAT cz. 2

Jak pisałem tu – sprzedaż własności gruntu będącego w użytkowaniu wieczystym dotychczasowemu użytkownikowi wieczystemu nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT.   Organy podatkowe i co niestety znajduje potwierdzenie w orzeczeniach sądów administracyjnych upatrują jednak innego źródła opodatkowania ww. transakcji. W ocenie sądów administracyjnych i organów podatkowych nie można uznać aby czynność ta była jednak neutralna na gruncie obowiązujących przepisów ustawy o VAT.

Punktem wyjścia jest stwierdzenie, iż ustanowienie prawa użytkowania wieczystego przed dniem 01.05.2004 r. nie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, gdyż na podstawie obowiązującej przed tym dniem ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym grunt nie był towarem i jego sprzedaż lub ustanowienie użytkowania wieczystego nie stanowiło dostawy towarów. Natomiast ustanowienie prawa użytkowania wieczystego po dniu 30.04.2004 r. podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jako odpłatna dostawa towarów.

W tym kontekście istotny jest przepis mówiący, że na poczet ceny nieruchomości gruntowej sprzedawanej jej użytkownikowi wieczystemu zalicza się kwotę równą wartości prawa użytkowania wieczystego tej nieruchomości, określoną na dzień sprzedaży. W związku z tym przyjmuje się, iż w przypadku dopuszczonej przez prawo możliwości nabycia przez użytkownika wieczystego, w trybie bezprzetargowym, prawa własności nieruchomości posiadanej dotychczas na zasadach prawa użytkowania wieczystego, podlegające opodatkowaniu, przyszłe opłaty roczne do których poniesienia zobowiązany jest użytkownik, zostają zastąpione jedną kwotą stanowiącą cenę nabycia gruntu (różnica pomiędzy wartością nieruchomości a wartością użytkowania wieczystego).

Istota sprawy sprowadza się więc do stwierdzenia, iż za czynność opodatkowaną należy zatem uznać dostawę użytkowania wieczystego gruntu (a nie nabycie prawa własności tego gruntu) jako nabycie prawa do rozporządzania gruntem jak właściciel, a za podstawę opodatkowania, w zależności od dnia ustanowienia prawa użytkowania wieczystego, całość wynagrodzenia należnego (wszystko to co stanowi zapłatę) za ustanowienie tego prawa, z uwzględnieniem poniesionych już przez użytkownika wieczystego opłat.

Powyższe stanowisko organów skarbowych i sądów administracyjnych opiera się na przyjęciu zasady „kontynuacji dostawy”. W niektórych orzeczeniach sądów administracyjnych wskazuje się, iż przyjęcie takiej wykładni jest niedopuszczalne. Ustawa o VAT nie zna bowiem pojęcia „kontynuacji dostawy”. Podnosi się również, iż za sprzedaż prawa własności właściciel otrzymuje odrębne wynagrodzenie, które nie ma nic wspólnego z ustanowieniem użytkowania wieczystego.

Niemniej jednak obecnie przeważający jest pogląd, iż podatek VAT obciąża transakcję przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności w trybie sprzedaży gdzie w praktyce podstawą opodatkowania VAT będzie cena sprzedaży nieruchomości pomniejszona o wartość użytkowania wieczystego.

r.pr. Dariusz Śmiłek

Przekształcenie użytkowania wieczystego we własność w trybie sprzedaży a podatek VAT

Użytkownik wieczysty może wystąpić na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami o sprzedaż na jego rzecz nieruchomości gruntowej będącej przedmiotem użytkowania wieczystego. Jest to zatem sposób na przekształcenie, co prawda odpłatne, użytkowania wieczystego w prawo własności gdzie  sprzedaż nieruchomości gruntowej może nastąpić jedynie na rzecz osoby będącej użytkownikiem wieczystym nieruchomości. Sprzedaż taka zostaje przeprowadzona bez przetargu. 

W przypadku złożenia takiego wniosku przez użytkownika wieczystego sprzedaż prawa własności nieruchomości gruntowej na rzecz jej użytkownika wieczystego nastąpi w drodze umowy cywilno-prawnej zawartej w formie aktu notarialnego. Cena sprzedaży prawa własności ww. nieruchomości zostaje określona w operacie szacunkowym sporządzonym przez rzeczoznawcę majątkowego. Co istotne z dniem zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości wygasa, z mocy prawa, uprzednio ustanowione prawo użytkowania wieczystego. Jednakże samo wygaśnięcie użytkowania wieczystego nie oznacza wygaśnięcia ustanowionych na nim obciążeń np. hipotek, służebności przesyłu, służebności drogi koniecznej. Obciążenia te po wygaśnięciu użytkowania wieczystego będą obciążały samą nieruchomość.

W takiej sytuacji pojawia się pytanie  czy sprzedaż własności gruntu będącego w użytkowaniu wieczystym dotychczasowemu użytkownikowi wieczystemu jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług?

Wedle art. 7 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT), przez dostawę towarów podlegającą podatkowi VAT  rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Na gruncie ustawy o VAT wyraźnie się przy tym rozstrzyga, iż  oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste zalicza się do dostawy towarów, a nie do świadczenia usług.  Idąc dalej – skoro dostawą towarów było ustanowienie użytkowania wieczystego (skutkujące otrzymaniem prawa do faktycznego dysponowania nieruchomością jak właścicielem), to sprzedaż gruntu na rzecz jego użytkownika wieczystego nie może być traktowana jako ponowna dostawa tego samego towaru między tymi samymi stronami, bowiem nie została spełniona dyspozycja art. 7 ust. 1 ustawy o VAT. W istocie bowiem dochodzi jedynie do  przekształcenia prawa wieczystego użytkowania w prawo własności nieruchomości oraz jedynie do zmiany tytułu prawnego przez tę samą osobę do tej samej nieruchomości, na  władztwo się w zakresie nieruchomości nie zmienia. Jak podkreśla się w orzeczeniach sądów administracyjnych nie do zaakceptowania jest koncepcja jakoby czynność sprzedaży nieruchomości na rzecz dotychczasowego użytkownika wieczystego stanowiła „kontynuację” wcześniejszej dostawy.

Powoduje to, iż sprzedaż własności gruntu będącego w użytkowaniu wieczystym dotychczasowemu użytkownikowi wieczystemu nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. 

W kolejnym wpisie zostanie omówiony temat powstania obowiązku podatkowego w związku z uiszczeniem przez dotychczasowego użytkownika wieczystego różnicy pomiędzy wartością prawa własności oraz wartością prawa użytkowania wieczystego. 

r.pr. Dariusz Śmiłek